राष्ट्रीय सुदूर संवेदन दिन: डॉ. विक्रम साराभाई यांच्या स्मृतीत तंत्रज्ञानाचा उत्सव.
राष्ट्रीय सुदूर संवेदन दिन: डॉ. विक्रम साराभाई यांच्या स्मृतीत तंत्रज्ञानाचा उत्सव.
आज, 12 ऑगस्ट 2025 रोजी, भारतात राष्ट्रीय सुदूर संवेदन दिन (National Remote Sensing Day) मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जात आहे. हा दिवस भारतीय अवकाश कार्यक्रमाचे जनक आणि दूरदृष्टीचे शास्त्रज्ञ डॉ. विक्रम साराभाई यांच्या जयंतीनिमित्त समर्पित आहे. त्यांच्या अतुलनीय योगदानाच्या स्मरणार्थ आणि सुदूर संवेदन तंत्रज्ञानाच्या महत्त्वाला अधोरेखित करण्यासाठी हा दिवस दरवर्षी साजरा केला जातो.
सुदूर संवेदन ही अशी प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाशी प्रत्यक्ष संपर्क न करता, उपग्रह, हवाई छायाचित्रण किंवा इतर तंत्रज्ञानाद्वारे माहिती गोळा केली जाते. ही माहिती पृथ्वीवरील भौगोलिक, पर्यावरणीय आणि मानवनिर्मित बदलांचे निरीक्षण आणि विश्लेषण करण्यासाठी वापरली जाते. उपग्रह चित्रण, रडार, लिडार आणि इन्फ्रारेड तंत्रज्ञान यांसारख्या प्रगत साधनांचा वापर करून हे तंत्रज्ञान अनेक क्षेत्रांमध्ये क्रांती घडवून आणत आहे.
डॉ. विक्रम साराभाई यांचे योगदान
डॉ. विक्रम साराभाई यांनी भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) ची स्थापना करून भारताला अवकाश तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात आघाडीवर आणले. त्यांनी केवळ अवकाश संशोधनालाच चालना दिली नाही, तर सुदूर संवेदन तंत्रज्ञानाच्या विकासाला प्रोत्साहन दिले, ज्यामुळे भारताला स्वावलंबी आणि तंत्रज्ञानाच्या बाबतीत प्रगत बनवण्यात मदत झाली. त्यांच्या दृष्टीकोनामुळे आज भारताकडे रिसॅट, कार्टोसॅट आणि रिसोर्ससॅट यांसारखी प्रगत उपग्रह प्रणाली आहे, जी सुदूर संवेदनासाठी वापरली जाते.
सुदूर संवेदनाचे अनुप्रयोग
भारतात सुदूर संवेदन तंत्रज्ञानाचा उपयोग विविध क्षेत्रांत केला जात आहे:
नैसर्गिक संसाधन व्यवस्थापन: जंगल, जलस्रोत, खनिज आणि भूसंपत्ती यांचे व्यवस्थापन आणि संरक्षण.
आपत्ती व्यवस्थापन: पूर, चक्रीवादळ, भूकंप यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींच्या जोखीम मूल्यांकनासाठी आणि बचाव कार्यासाठी माहिती पुरवणे.
हवामान अंदाज: हवामानातील बदलांचे निरीक्षण आणि अचूक अंदाज प्रदान करणे.
शहरी नियोजन: शहरीकरण, रस्ते आणि पायाभूत सुविधांचे नियोजन यासाठी डेटा विश्लेषण.
कृषी: शेतीसाठी मातीची गुणवत्ता, पिकांचे आरोग्य आणि पाण्याची उपलब्धता यांचे मूल्यांकन.
राष्ट्रीय सुदूर संवेदन दिनाचे महत्त्व
हा दिवस सुदूर संवेदन तंत्रज्ञानाविषयी जागरूकता वाढवण्यासाठी आणि त्याच्या प्रगतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी साजरा केला जातो. या निमित्ताने विविध शैक्षणिक संस्था, संशोधन केंद्रे आणि अवकाश संस्था यांच्याद्वारे परिषदा, कार्यशाळा, प्रदर्शने आणि शैक्षणिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. यामुळे विद्यार्थी, संशोधक आणि सर्वसामान्यांना सुदूर संवेदन तंत्रज्ञानाच्या अनुप्रयोगांबद्दल माहिती मिळते आणि त्याच्या भविष्यातील संभाव्यतेबद्दल प्रेरणा मिळते.भारतातील सुदूर संवेदनाचे भविष्य
भारताने सुदूर संवेदन क्षेत्रात उल्लेखनीय प्रगती केली आहे. इस्रोच्या उपग्रहांनी जागतिक स्तरावर आपली छाप पाडली आहे. भविष्यात, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि मशीन लर्निंगसह सुदूर संवेदन तंत्रज्ञानाचा एकत्रित वापर डेटा विश्लेषणाला अधिक अचूक आणि वेगवान बनवेल. यामुळे पर्यावरण संरक्षण, शाश्वत विकास आणि आपत्ती व्यवस्थापन यांसारख्या क्षेत्रांत भारताला आणखी यश मिळेल.
Comments
Post a Comment